Uknak le ram Sipuazi (Economy) hi ṭhen khawhloin ai tlai i, aa zuldawi zungzalmi ansi. Democracy ram lebang ahcun, Cozah (Uktu) ṭha le ṭhalo tahnak ah an hman hmasabik cu, an uk lioah an ram economy zeidah a lawh ti asiko. Tahnak dang zong a um lenko nain, vawlei ram vialte nih No.1 ah an chiahmi cu, an uk lioah an ram economy a ṭhang maw/a ṭumchuk dah tihi asi.
Ne Win nih kum 26 hrawng a uk lio le Than Swe nih kum 20 renglo a uk lioah, Kawlram economy cu aṭum ti biafang hmanh nih azaat lailo i, atla (chuk leiah azuang) thluah-mah. Cucaah cunpei, Ne Win le Than Swe cu Kawlram mi vialte nih Uktu (Cozah) ṭhalo, ram tang-ka tawlreelning (financial management) a thiam lomi, ram hrawktu ah kan ruah hna pinah, ram tampi hna nih an cozah kha “Cozah” ti i chim tlaklo ah an reel hna nak aruang cu arak siko cu.
India ramah Congress Party nih cozah atlaih lioah, Finance Minister caan saupi aṭuan cang mi, P. Chitamberam bia hi nolh ṭhan ahau tawn. “Sipuazi ṭha cu Uknak ṭha hi asi” (Good economy is good politics) tiin a chim i, asi tak² ko. Ram pakhat i a mui-hmai, a dirhmun le a sining vialte mi-dang nih fawite i an hmuh, an theih khawhnak cu, mahkha ram i an economy kha asi caah asi. Kan tlangtaar kan pialtaak tuk sual lai.
A hmasa in Budget Leiba (Budget Deficit) hi hrilhfiah ka van i zuam lai. Ram zohkhenhnak ca-ah hmanding phaisa cu cozah nih kumkhat ai za dingin budget a suai tawn ticu nan theih dihko cang. A tawi fiannakin kan chim ahcun, Cozah nih ahmuhmi (Revenue) dihlak nakin a hmanmi (expediture) dihlak a tamdeuh ahcun, cucu Budget Leiba a um ti asi. Biadangin, Cozah sinah aluut- mi dilak le a hmanmi dihlak thlei-dannak tuah asi tikah, a hmanmi nih a lerhdeuh ahcun Budget Deficit ti asi. Mahhi biafang he ai ralkah i hman tawnmi cu, fonhmi/a hlei i hmuhmi (Budget Surplus) ti asi ve.
Atu Myanmar cozah budget deficit kong he pehtlaiin, World Bank nih a tuahmi hlathlainak chirhchan buin, a tangleiah apeh-sauhnak ka ṭial rih lai. Kan hnulei, June thla ni 22, Nay Pyi Taw i Finance Commission sin in tuak-taannak an tuahning ahcun, a ra laimi tangka kum (fiscal year) 2020-21 ah Cozah sinah a luut dingmi phaisa (total revenue) hi 27.8 trillion kyat asilai i, an hman ding dihlak cu, 34.6 trillion kyat asi lai ti asi.
Mahhi expenditure (a hmannak) chungah Covid-19 donak caah a herhmi vialte le ara laimi November thla ram pumpi thimnak (General Election) caah tuakchih asi pinah, Cacawnnak (Education), Healthcare, Infrastructure aphunphun, Cinthlaknak le adangdang zong ai telrih tiin President U Win Myint chimning cu asi. 2019-20 nakin mizapi himnak le sinuamhnak (social security & welfare) le pumtlinglo bomhnak/zohkhenh nak cu budget ah chap asi rih lai tiin abia apeh ṭhan.
Vice President U Myint Swe nih achim vemi cu, “Covid-19 ruangah aralaimi 2020-21 fiscal year ahcun 2019-20 nakin ngunkhuai in hmuhmi (Tax Revenue) cu a ṭumdeuh lai caah, ram economy faaktukin a hnur-suanlonak dingah Cozah nih lam tampiin cawlcanghnak a kalpi lio asi. Cucaah cun a herhnakah hmanding, chiahretmi tangka (emergency fund) cu tangka kum 2019-20 ah 100 billion kyat kha 2020-21 ah 150 billion kyat ah chap asi rih” tiin theihternak a tuah. Cupinah State le Region hna nih 2020-21 ahcun 267 billion kyat hrawng cio in a dihlak 2.3 trillion kyat hi chap i, hman khawhnak nawl peek ansi rih lai tiin achim rih.
Finance Commission of Myanmar nih a hnuhnungbik cazin a tuahningin a kharnak ka van tuah lai. Tangka kum 2019-20 ah budget leiba tuaklawk ning ah cun 6.8 trillion kyat asi lai i, cucu Myanmar GDP i 100 ah 5.4 (5.4%) asi i, 2020-21 ahcun budget deficit hi tlawmpal akarh lai i, 5.9% asi telai tiah zumh asi. Fiscal year 2019-20 Cozah nih lam aphunphun in a hmuhmi dih-lak (total revenue) hi 25.3 trillion kyat asi i, a hmanmi dihlak hi 32.3 trillion kyat asi lai caah, budget leiba (budget deficit) hi 7 trillion kyat asi telai tiah tuak asi rih.
Cozah rianṭuan chungin siseh, ramkhelmi le company a dirh i, sipuazi aphunphun atuahmi hna chungin siseh, mipi dihlak nih ram zawnruahnak lungthin an ngeichin lengmang lai i, cu hecun, budget leiba zong a niam leng-mang ve teko lai. Hihnu kum 9/10 lebang ahcun ram dawtu, mifim, mithiam an karh chinchin lai i, cutikahcun, Zero Budget Deficit lawnghmanh siloin, Budget Surplus tiang hmanh aphaan khomi ramah ai chuah teko lai tizong ka zumh. (Kha vial kha sirih seh.)
Credit: Siang Kung Tz.
Leave a Reply