Politics ahcun zungzal ral kan um lo I, zungzal hawikom zong kan um lo” Timi he pehtlai in Dr Lian Hmung Sa Khong nih AA mw kan ral? Myanmar Ralkap mw kan Ral ? timi bia halnak ah fiang terhnak a tuah tikah Chinmi CNA le CNF a mawhchiatmi kan lung a fim deu cang ko lai. Chin miphun politics lei kan fimnak le kan thiamnak nih a phan rih lo caah an palh lo tiin CNA/CNF kan unau nih a kan theihthiam cia caah asi.
AA mw kan ral an si deuh lai, Kawl Ralkp mw kan ral an si deuh lai.? “Politics ahcun zungzal ral kan um lo I, zungzal hawikom zong kan um lo” CNF /CNA Headquarter hi hlan lio ahcun Bangladesh, India le Myanmar Ramri a tu Chinram Paletwa Myone lei khi an um hmai. Nain aruang tampi mipi nih theih awk le chimh awk tha lo mi an um caah a tu an umnak Victoria Camp ah khin an ttial mi kha asi. 2012 December 9 ah Kawl Cozah he hnatlaknak kan tuah i, NCA hnatlaknak kan zoh ahcun Paletwa khi kanma chin miphun nih tu lio cu kan cawlcang lo ahcun a tha bik lai tiah achimh.
Cun Boarder Ministry nih hlan lio CAN/CNF kan um hlun nak camp ahhin umnak nawl a kan pek taktak lo caah zei thil hman tha tein kan tuah ngam ve ri lo ati.” Kam ram a dai rihlo caah Chin ram a si ko mi Paletwa hman ah kan duh ningin kan cawlcang kho rih lo tikha mipi kan theih ding ah a chimhmi a si ko. Kan ramri kong fiang deuh in a kan chimh kho lai mw? Paletwa khi kan ram asi mw? Chaklei Laitlang, Hakha , Falam, Tidem, Thantlang, Mizoram khi 1896 ahkhan Mirang uknak chungin kan rak um, Chin hill regulation tiah an ti. Tlaklei Laitlang. Kanpalet, Mindat, Matupi,khi 1896 an rak lakmi asi.
Nain Paletwa khi 1906 kum 10 hnu ah an lakmi a si. Hihi Mirang nih Chin Chill regulation ah an tel lai lo. Nain kan ram asi kanmah kan Pu kan Pa ram cu kan ram asi peng ko. Ramri kan ti ahhin zeibantuk ramri dah kan chim kan duh, Mirang nih a suaimi mw, kawl nih a suaimi ramri mw chim kan duh, Kala pa nih a suaimi ramri mw chim kan duh. Kan Pu ka Pa nih an ngeihmi ramri mw chim kan duh? Ramri kong hi cu a dawmhdawnh in an kal . ramdang mi le miphun dang nih an aah piakmi kha i lah ding an si lo. Cucah Paletwa khi Rakhine Siangpahrang paw an ram a si mw ti zong an chimh tawn? A si hrim hrim lo Paletwa cu Rakhine ram a si bal lo.
Zeicah tiah Rakhine cu Ram a rak ngeihmi an si i,Siangpahrang a ngeihmi an si, Rakhine Siangpahrang hi Kawl Siangpahrang Bodawpaya nih 1784 ahkhan a tuk I Rakhine ram vialte a lak dih. Kawl Siangpahrang le Mirang ral an I tuk than i Mirang Siangpahrang nih a teih tikah Kawl Siangpahrang nih remnak caah tiin a sungmi hmun hni kha Mirang a pek i 1824 YaDaPu Agreement tiin kawl le Mirang nih an rak tuah. Cucu Panglong Agreement ah tha tein kan um kho. Rakhine Siangpahrang nih a rak ukmi ramri lawng aa tel Paletwa aa tel hrim hrim lo. Rakhine Ram a rak si ahcun aa tel hrim lai, nain aa tel lo.
Zei ruangah Zakhine hill an ti tiah kan ti ahcun Mirang pawl nih Paletwa an rak tuk lio ah khan mah tlang-lam kha an zulh cucaah Zakhine Hill ( Zakhine thawngtang deta) tiah an pekmi asi. Rakhine nih an pekmi Min si lo Mirang nih an hmanmi Min tu asi. Paletwa le MindaT khi (Pakhuku khayang) an rak ti. Uknak fawi due seh an ti caaah si, tu Mirozam (Lunglar) tiang khi Chin Hill, (Chin Thawngtang deta) an rak ti ko a ruangcu Chin Ram in an rak ukmi asi caah Mirang nih min an pekmi lawng te an si.
NCA lam kan zulhmi mw tha deuh lai, CNA/CNF Ralkap kan thangcho ter deuh ahau lai.? NCA Cauk hi tha tein kan rel a hau ko. kan tial mi hi kanmah kan duh ningin kan tial kawl tialmi asi lo. Democracy um lai, Federal um lai, Self-determination um lai kan ti. Cucaah Panglong cu min kan thuh ruangah nihin ni tiang fek tein a um kho, NCA zongcu Kawl President, Palimertary Speaker , Commander in Chief Min Aung Hlaing , kawl cozah aiawk tu vialte min an thuh dih, kanmah ni min kan thuh ve i kan duh mi vialte fiang tein kan tial.
Cung lawg si lo, 100 chungin 75 % cu kanmah ni kan tialmi chunglawng ah ansi. cun kawl cozah an tial ningin a kal lo, kanmah nih tial ningin tein a kal. Kan duh mi kan fiang terh Democracy um lai, Federal um lai, Self-determination an si lai ti kha fiang te in kan tial kho dih. Hihi kan kal tak lai ti asi ah cun Alternative ti asi. NCA ti mi cu Kum 70 ral kan i tuk nak hi kan dai ter lai I, ca buai cungah bia kan I ruah lai I, kan dar ter lai ti asi.Dainak in bai kan dih ter lai kati Political Dialogue in kan kal lai kan ti. Political problem kha politics in kan dai ter lailo an ti ahcun hriam kan Itlai lai kan I tuk lai.
Kum 70 kan I tuk cang i, kan dih kho lo, kum 70 kan I tuk kho ri lo lain ain bia a dai lai mw, a dai lai lo. a dang lai lo. a ho dah aa miat lai. Kan theih lo nain 2008 ningin a kan um ri ahcun , kan holh /kan ca kan nungphun a kan thah piak dih lai, tu zeitluk indah aa kan thah piak cang. Independent kan hmuh hlan ah khuachat lei le khuathlak lei tiin kan um khuachat lei cu Laimi kan umnak hi asi, khuathlak lei cu a tu Mizoram an um nak khi asi.
Kan holh le kan ca zong kan thangcho ter kho lo caah Commmon language zong kan ngeih kho lo, pakhat le pakhat zong kan I choh kho lo. kan ca zong a thangcho kho lo tangli ca ah aa tangri. Mizoram ahcun Democracy um, federal um caah an thangcho terh I, Mizoram University ah MA an cawn kho cang. Cucaah kan dohmi cu kan holh le kan ca kan nungphun kha zohkhen ding asi nain kan I tuk peng ri ahcun kan tuk hnawchan mi kha kan sungchinchin lai. Kan tih lo , kan tih bia asi lo, kan tuk hnawchan mi kha kan theih hau, a cuai kan thlai thiam ahau.
Kan zoh lengmang I kum 70 kan tuk cang I, hi tiin kan I tuk peng ri ahcun kan tuk hnawchan mi pei kan thlau lai ti phan ah NCA hi kan kal pi mi asi. Democracy, Federal, NCA ,Self-determination caah kan kal mi asi. Kawl ralkap nih an duh lo kawl ralkap uknak hi ni khatkhat a dih lai a tlau lai ti an theih ko, kan mah kan duh nak hi a kai lai I a dih lai ti an theih ko.
Cucaah ca buai cung bia kan I rauhmi a tlangtling cang lai kan vun ti ahhin a dang pakhat khat kha a vun chimh lengmang ve. Hmai lei kal khoh lo ding khi aa kan dawnh peng. Zei ruangah an tih caah asi. Bible ca nih faing tein a chimh “ the truth shall make free” a ti. Biahman le biatak lawnglawng nih a kan luatter lai.
Leave a Reply