Mi pakhat mifim, mithiam asi kan tinak cu buaktlak in Intelligence Quotient (IQ) in kan tah tawn. Fimthiamnak timi hi zei khi dah asi tiah an kawl tikah an hmuhmi a phichuak Quotient kha cherhchan in hitihin an feh ter. A thluak a thami cu mifim, mithiam tiah kan ti hna. Mifim thiam pawl nih an feh ter mi cu mi pakhat a IQ hi buaktlak in 80 – 120 tiang asi. IQ 120 leng asimi cu khuaruahhar minung khi an si cang, asinain 80 tang asimi cu mifim lo an si kan ti lai cu. IQ cu hrinsor (ci ruang) in a kal ti asi.
IQ a tthanning hi kan chuahka in aa thawk I kum 11-12 ahhin a tthan a rang, cu hnu ahcun a thang ti lo ti asi. Phundang in chim ahcun IQ cu nuhrin thluak asi ti khawh asi. IQ cu phundang in kan chim ahcun Mental Intelligence thluak fimthiamnak ti khawh asi. Kawlram ahcun fimnak timi ahhin IQ lawng hi papek deuh a rak si. Mah caah cun kan fale cathiam hna seh tiah saya/mah zong, nu le pa zong nih ca rumro kan zoh ter hna.
Mah caah cun lentecelh, arts le a dangdang lei hi kan kham tawn hna (atu lei bel ah private sianginn ahcun ca lawng siloin lentecelhnak phunphun an tuah chih cang). A ruang cu IQ lawng biapi asi lo zia an hngalh fian cang caah asi. Atu ahcun fimthiamnak ahhin phun (5) a um tiah an hmuh chuah cang.
Mi pakhat nih a lamkip in teitu asi khawh nak dingah mah phun (5) hi a ngeih a hau ti asi.
Physical Intelligence (PQ), Mental Intelligence (IQ), Emotional Intelligence (EQ), Spiritual Intelligence (SQ), Cultural Intelligence (CQ), pakhat nak ah Physical Intelligence (PQ) Chikkhat vun zoh ahcun PI ding alo nain tuan deuh kan tial bantuk khan fimthiamnak an kawl tikah a phichuak Quotient kha cherhchan in PQ an tinak asi. PQ hi ngandamnak he aa pehtlaimi asi. Mi pakhat cu a ngandam a hau. Ngan a damlo ahcun zeihmanh aa tuah kho lo. A hlei in mino pawl caah cun ngandamnak hi kan papek ahau.
Hngakchia pawl kha lentecelh papek in kan tuah ter hna a hau ve. Lentecelhnak nih pum lei thannak a bawmh lawng siloin lentecelh tti hawi upat thiamnak le sung/awn kong ah cohlan thiamnak, pakhat le pakhat I theihthiamnak tbt rel cawklo thathnemnak a chuah pi. Cucu minung kan nunnak ah a bipi mi kan cohlan thiam ding pawl an si fawn. 2. Mental Intelligence (IQ) A thluak a thami cu mifim / mithiam kan ti tawn hna. A cunglei kan chimmi ah aa tel cangmi kha asi.
3. Emotional Intelligence (EQ) EQ cu pumpak kan pomning, kan ruahning kong le kan lung nih a temmi pawl kan I hngalh bantukin midang sining hngalhthiam I zuam kha asi. EQ a sangmi cu midang zawnruah a thiammi an si. Mah kong he pehtlaiin Sayakyi Gandhi tuanbia hi zohchuntlak ngai asi. Voikhat cu a zultu pawl he tlanglawng a chuak cuahmah mi an dawi lio ah aa danh mi a phanah kha a thlau sual I khat talei a phanah zong kha aa phoih zokzok i a thlau takmi phanah pawng ahkhan a hei cheh tak.
A thil tuahning kha a zultu pawl an kharuah ahar I a ruang an hal tikah a chartu nih phanah tuahkhat aa ngaih cang hnga tiah a leh hna. IQ a sangmi paoh EQ ah an sang lo. IQ a sang nain EQ a niammi an tampi. Mah pumpak duhnak lawng hmai chuan in midang zawn a ruat lomi an tampi. Asinain pakhat a ummi cu IQ cu nuhrin chihmi fimnak asi nain EQ cu cawn chom khawh asimi fimnak phunkhat asi. Kan nunnak ah teitu dirhmun i dir khawhnak ding ah IQ pakhat lawng cun a za hrim lo. EQ he an kal ti lawngah asi kho. EQ lawng ngeih in IQ ngeih velo cu a si kho ve hlei lo.
A pali nak ah;’ Spiritual Intelligence (SQ) Vawleicung biaknak hi buaktlak in phun li a um. Buddhism, Hinduism, Islam le Christianity tiin. Kanmah le kan zumhning le kan biakning cio ah I biatak kha a bipi ngai. Kanmah biaknak a tha bik, midang biaknak cu an tha lo tiin soisel le dohnak kha a um awk asi lo. Hihi a bipi ngaimi asi. Zeicahtiah biaknak kip hi chiatnak kong a cawnpiaktu an um lo. Thatnak lei cawnpiaknak lawngte an si ko caah asi. A bipi bik cu kanmah le biaknak cio ah I biatak ding kha asi. Biaknak I aa biatak mi cu an nunnak ah hawi hlei in hnangam, daihnak an co.
Panga nak Cultural Intelligence (CQ), Mah hi atu kum zabu (21) chung ahhin a biapi ngaimi ah a hun cang a ruang cu atu chan ahcun vawleicung ramkip cu olsam ngai in I tlawn khawh asi cang tikah nunphung hngalhthiam cu a biapi ngai. Zeicahtiah nunphung hngalhlo nak nih buainak tampi a chuah pi khawh caah asi. Miphun dang, nunphung aa dangmi he I chonh biak tikah an nunphung hngalhthiamnak kha CQ kan timi nunphung he aa pehtlaimi fimthiamnak cu asi.
CQ ah a sangmi nih mah le nunphung kan sunsak bang midang nunphung kha kan upat piak hna ahau. (tahchunnak ah aa nai bikin chim ahcun kawl pawl an pura ah phanah he kai a ngah lo, khrihfa caah cun phanah he kai zongah a poi lo mi asi asinain an phung asi caah cucu kan upat ahau, cuti asi lo ahcun buainak nganpi a chuak kho). CQ a sangmi cu nunphung aa lo lomi he an I pehtlai tikah anmah he sining khat bantukin a cawlcang khomi an si.
Fimthiamnak hi a tawifiannak in chim ahcun PQ – IQ – EQ – SQ – CQ tiin a um. Mah phun (5) hi mi pakhat nih fimthiamnak a ngeihnak hnga caah a bipi tukmi an si. PQ san cu nun ngandamnak he aa pehtlaimi asi., IQ san cu cawnnak le thiamnak he aa pehtlai mi asi. EQ san cu dawtnak he aa pehtlai mi asi. SQ san cu a thukmi zumhnak he aa pehtlaimi asi i, CQ san cu i dannak liangluang lakah aa tlak ning in umthiam kha asi.
Cun (Professor Dr. Aung Thun Thet, Education and General Knowledge) Note# Aung Naing nih a facebook ah a tialmi PQ – IQ – EQ – SQ – CQ kha Laica in aa tlak ning in ka lehmi asi I amah tialning dihlak in leh loin a tawifiannak in le, ka chapchihmi tete zong an um ti kha careltu nih nan hngalhthiamnak hnga tial chih asi. Careltu hngalh kauhnak hnga caah thathnemnak a um lai ti ruahchannak tam pi he By; Sui Len Tial.
Leave a Reply