Lautu in Lutuv” Thleng Hi Kawlram Upadi Ning In A Si Kho Lai Maw? Biahmaitthi Democracy cu kan duh tiin kawlram ah thisen tampi aluan i minung tampi an rak thi (Laimi tampi zong an rak i tel). Cu democracy cu zeidah asi? Afawi nakin chim ahcun”zapi uknak, zapi thimmi nih hruainak, tam deuh lungtlinnak in biachahnak ngei” khi a si ko tiah kan cohlan cio ko lai. Nihin Lautu le Lutuv Kong A Kan Buaiter Mi Aruang (3) Luatu miphun umnak Khua kip nih kan “Miphun min” kan awcawi aa lo cio lomi kha zapi hnatlaknak ngei loin “Lutuv” hi Miphun original Min asi ti mi, 2. Kawlram cozah nih theihpimi “Miphun Min” kha zapi hnatlaknak ngei loin “Lutuv” tiin thleng mi le 3. Zapi hnatlaknak um rih loin thleng mi “Miphun Min (Lutuv)” le zapi nih cohlan kho deuh rih lomi “Ca” kha “Force” hram hram in hman ter mi le cawnter ruang hna ah asi.
Zeidah Kan Lautu Min Tak Tak Si Lai? Lautu Miphun cu Kawlram hi kan thawhkehnak ram si. Cu caah Kawlram coza nih akan theinak Min hi official si lai. Kawlram pumpi independent ngah hnu ah milurelnak (census) voithum a tuah. 1973 Kum ah voikhatnak an tuah i cu lio ah kawlram ah minphun 144 asi tiin an rak thanh bal, cun U Khin Ngunt hruainak in 1983 ah milurelnak an rak tuah than i miphun 144 chung ah miphun 21 a tlau, miphun 12 aa chap, cu caah Miphun 135 kan si ti asi than. Cu kong he pehtlaih in Ministry of Ethnic Affairs i Director General asi mi U Win Naing he (4.5.2020) phone chung in biaruahnak ka tuah i a ka leh mi asi. Cun 2014 kum ah milurelnak i “Miphun Min” he pehtlaih
in 2019 Shanram ka rak um lio ah Department of Population i Deputy Director General (amin ka philh cang) sin ah biahalnak ka tuah i a ka leh mi cu “2014 milurelnak ah “Miphun Min” palhmi a tam tuk i official in kan thanh ngam lo” tiin arak ka leh i apeh rih mi cu Miphun 135 kha official cu a si rih ko ati. Cu caah tutiang ahcun Kawlram cozah nih miphun 135 kan si tiin official in a thanh caah 135 chung in Lautumi nih kan i ngeihmi Min cu “လ ောက်တူ” ti a si ko. Deparment tampi ah kan min zeitin um hmanhseh official asi mi cu miphun 135 chung ta kha a si caah miphun 135 chung in kan min a si mi “လ ောက်တူ” lawng hi official asi ti khawh asi.
Mitam Deuh Mee (Vote) In Mizapi He Aa Pehtlaihmi Biachahnak Tuah Khawh Asi Maw?. Tuah khawh asi hrim hrim lo. Aruang cu Miphun, Ram, le Khua kong ahhin thlengnak tuah duh tikah Democracy ram paoh nih Limit or zulhphung a tuah dih (Mi tam deuh vote in thleng le biachah a ngah lo). Mifim pawl nih biachah zong a ngah lo ruahnak lawng pek khawh a si zapi lungtling lawng ah biachah khawh si. Kawlram Phunhrampi Nih Mizapi He Pehtlaihmi Biachahnak Zulhphung 2008 Phun hram pi (Constitution) i Chapter One, Article (9) © ah State and Region Min thlen duh ah zulh dingmi phunglam a ser. Atawinak in chim ahcun, zapi hnatlaknak lak hmasa ding ti asi.
2008 Phunhrampi (constitution) Chapter Two, Article (53) ah State and Region Ramri thleng duh ah zulh dingmi phunglam a ser, cu ahcun mipi lungtlingnak pakhatnak asi i, mah hnu ah State Region Hluttaw cheuli cheuthum hnatlaknak um rih a hau, cu tin biakhiah khawh asi lo ahcun Pyidaungsuh Hluttaw (Union) level ah cheuli cheuthum hnatlaknak aherh ti si tthiam. 2008 Phunhrampi (constitution) Chapter Two, Article (54) ah Ram Min, Khua Min, Khuatlang Min thleng duh or ramri thleng duh ah zulh dingmi phunglam aum tthiam. Atawinak in chim ahcun focal State and Region Chief Minister nih hnatlakpinak ca president sin a tuah a hau. Cu hnu ah president nih a tawrel lai ti asi.
Zeiruangah Kawlram Constitution Nih Miphun Min Thlengnak Zulhphung A tuah Lo?. Vawleicung ah Ram nganbik asi mi, UN level hmanah Security Council chungtel asi mi China ram hmanh kha Chinese tiin ramdangmi nih an khawh, nain anmah le anmah cu “Renmin, Zhonggue” tiin an i kawh ko (Ram min si loin Miphun min si). Vawlei cung ah a thancho bik ram a si ve mi Japan pawl kha ramdangmi nih Japanese an ti i anmah le anmah cu “Nihongjin” an i ti ko (Ram min si loin miphun min). Vawlei cung ah a thawngbik ram asi ve mi Germany ram i miphun pawl kha ramdangmi nih German an ti i anmah tein cun “Deutsche” an i ti ko tampi tahchunhnak lak khawh asi rih (Ram min si loin miphun min).Anmah ram pathum hna hi cu UN hmanh ah kan mah original min kan hman piak uh ti hna sehlaw a ngah tuk mi pawl an si. Ziah an ti hnga lo? History zong anmah tein tial mi an si i miphun dang history zong tampi an tial ko, ziah an min cu original min an hman lo.
Kawlram ah miphun ngan bik a simi Shan zong anmah tein “Tai” an i ti ko ziah an buai lo? Vawlei cung ah “Miphun Min” kan thleng lai timi cawlcanghnak hrim a um ka thei bal lo anmah tein an i auhnak le midang nih an auhnak aa dang cio ve ko, an buai lo. Cu caah upadi hrim ah Miphun min thleng cu zulhphung zong an tuah chih cio lonak asi ti khawh asi. Ram Min A Thleng Mi Pawl Rammin Thleng hi cu kawlram telh in ram 10 leng an um. “Persian” in “Iran” an thleng, “Kampuchea” in “Cambodia” an thleng, “Ceylon” in “Sri Lank” an thleng, “Burma” in “Myanmar” an thleng. Hi ahhin “Buma” in “Myanmar” an thleng mi hi “Miphun Min” thleng in rel sual a fawi te. Nain, Burma ram ummi kawl miphun cu “Burmese” ti si i “Bumese” in “Myanmese” thleng si lo.1989 ah Union of Burma kha Union of Myanmar tiin Ralkap cozah nih an rak thleng i Miphun zapi hnatlaknak ngei loin tuah mi a si caah atu hi “Ram min” hi political issue (ram buinak) pakhat ah atel ve mi asi tiin Tlangcungmi hruaitu pawl nih an chim ttheu.
Khua Min A Thleng Mi Pawl Tajikistan ram ii khualipi si mi “Stalinabad” cu 10th, November, 1961 ah “Dushanbe” tiin an thleng. Vietnam ram i Khualip si mi Saigon cu 2nd, July, 1976″Ho Chi Minh” tiin an thleng. Unite State i New York City zong khi a hlan ahcun “Amsterdam” tiin auh tawn mi asi i 1664 ah “New York” tiin an thleng. Kawlram zongah “Rangoon” in “Yangon” tiin Kawlram independent ngah hnu ah an thleng ve mi asi. Nain, “Miphun min” thleng mi le “Khua Min” thleng mi kha a lo in kan ruat sual ding si lo.
Biafunnak; Miphun min thleng khawh asi lomi asi zia cu kan Pa le tampi nih an kan hmusak cang, kawlram upadi in siseh vawlei cung upadi ah siseh “Miphun Min” thleng kong a buai balmi zong an um kan thei bal lai lo i thleng zong a timhmi an um bal lai ka zum lo. Cun kan i palh sual lo ding ah “Miphun Min” thleng le “Ram le Khuamin” thleng hi a lomi hrim hrim asi lo ti hi kan i fiang a hau. Cu caah asi khawh lomi a um bal hrim lomi thil tuah in “Miphun” karlak ah lungrual lonak a chuahmi hi i ngol cang hrim aho tiah ka ruat. Ziah ti ah cun “Miphun min” chim loin “Khua min le Ram min” thleng duh hmanh ah kawlram cozah nih a ser mi upadi ning in thleng lawng ah angah ii a fawi zong fawi lai lo. Miphun min cu thleng a ngah hrim lo caah atu Yangon um Lautu pawl nih register an tuah mi hrim ah Kawlram coza nih “လ ောက်တူ (လ ေါ်) ူသူဗ်” ti lawng in register an peknak khi a si.
Cu caah “Min” thleng ding kong ah hmainor hrim hlah usih. Ministry of Ethnic Affair tangah an sermi (ethnics protection law) miphun kilvennak upadi Chapter (7); Article: 22, 23, 24 hrim ah miphun karlak lungrual lonak chuapi lo ding in a kham. A chuahpi tu cu Chapter (8) Article: 25, 26, 27 in taza cuai an si lai tiin a si. Taza cuai tiang kan tong ahcun kum 2 thongtla le phaisa sing 2 tiang liam ter kan tawn kho. A dang upadi tampi a um rih. Cu caah kan lung i tthumh in a palhtu nih ka palh tiin “Ngaithiam halnak” tuah zawk hna uh sih law”A ngaithiamtu” zong nih lung thiang tein ngaithiam in kan ram thanchonak le miphun thanchonak tu lungrual tein tuan tti uh si. Ka tial mi ah information palhmi a um rua tiah nan ruat mi a um ah cun clarify ka vun tuah than lai. Nan zapi cung ah kalawm.
Credit by Salai Dokhar Yangon.
Leave a Reply