Salai Bawi Lian Mang: Thil Hmete Thil Nganpi – Lieutenant Van Thio Nihcun A Ralkap Tlaknak Kong Cu A Kan Chimh

Ka dua kan upa Mingaladon ralkap sizung ah atu hi aum. Kan va zoh ah a ttha lai tiah launawn khin ka upa Pa Siang nih a vun ka chimh. Ka khuaruah ahar I aho dah Mingaladon Ralkap sizung ah cun a um hnga tiah ka vun ar nawn ah khin a bia cu avun peh. Tuchun Insein BIT Kanu Ma Hlawn nu (Rev. Za Bik nupi naite I akan liam tak mi) te in ah kava leng ii Ma Hlawn nu nih Pa Thio Mingaladon sizung ah aum azawt azual pah rua an ti tiah a ka chimh tiah abia cu avun peh. 1987 hrawng asi rua dah. Rangoon ah siangin kan kai I ka u pa Salai Siang Awr he Kan Street Inya lake ttatta Phyu (white bridge) pawng ah hostel ah kan um tti. Aw asi ngai, thaizing siangin khar asi fawn I kan va kal ko lai ta ka hei ti.

Athaizing cu Mingalado Ralkap sizung lei ah cun bus kan icit I kan va kal. Mi kan halpah hna I Mingaladon Ralkap sizung cu kan kawl I kan va phan. Kan upa Bo Van Thio sizung ah aum an ti I amah zoh ah kan ra tiah gate hngak pa cu kan chimh. Gate hngak pa nih cun a ihnak lei cu a kan sawh piak I kan va kal. Sizung hall ihkhun tamnawm kan hei lonh hnu ah khin thir ihkhun cung ah ader nawn, atthia nawn mi ding tioteo te in a rak tthu ko. Ka voikhat hmuh nak asi. Amin an chim cu karak theih lengmang tawn. Ziah kan in ruah ning nak in narak ttha deuh ngai hita kan hei ti. Amah zong cu atthu khoko I sau nawn te kan leng, bia zaza kan iruah hna. A mah cu ralkap bohnih (Lieutenant) asi lio asi.

Lieutenant Van Thio nihcun a ralkap tlak nak kong cu a kan chimh;

Tanghra ka awn in ralkap ttat-ta (private soldier) in ka tla ati. Ziah tanghra a awng minih ralkap ttat-ta rumro cun na tlak tiah kan hal I ralkap tuan ka duh ve caah ttat-ta in ka tla ko ati. (A hnu ka theih tthan mi cu tanghra a awn in DSA le OTS a pa hnih in a rak sok I a pahnih in a rak ngah ko na in voikhat sok ah a pahnih in na sok an rak ti I an rak hnawl mi asi.)  Pa siang nih cun kei hi University 2nd year ka si I ralkap cu lut ning law zeitin tiah ahal I, nangmah naizuam le zuam lo, nai biatak le biatak lo asi ko. Kan forh lo, kan thlauh lo iruat law na duh bak mi asi ah cun tla ko. University akai mi ka si caah Bawi ka ttuan colh lai timi lam cu aum lo. Asi na in nai batak I nai zuam asi ah ca athiam mi caah cun officer kai nak lam cu aum ko lai ati.

Keimah zong hi ralkap ttat-ta bak in ka lut. Training kan kai ah minung tampi kan kai tti hna i minung phunphun an um. Cu lak ah cun zeitik poh ah, zei ka tuahmi poh ah kai biatak, I fel te in ka tuah. Ka thilhruk, ka tthutdir, ka cawlcangh an ka zoh tikah mah pa hi rian aizuam mi, afelmi asi ti kha kan bawile nih ahnu ah an theih. Ka cawlcangh le ka rianttuan hawi he ai lawhlo caah tanghra awng mi ka si zong cu an vun theih. Tanghra awng mi caah senhnih (corporal) phak hnu in OTS kainak lam chance bite aum I mah cu fakpi in ka zuam I ttat-ta bavuah in atu officer level ah ka kai hi asi. Zei poh hi lungtak te in ibiatak ahau tiah thatho ngai in a rak kan chimh. Mah abia chimmi cu ka lung ah acam ngai.

Sau arauh hlan ah 1988 Sianghleirun cawlcangh nak le ram pumpi democracy cawlcanghnak tto-tho ahrang I kei zong 1989 ah cun Kachin ram KIA sin ah CNA ralkap training ka kai I dothleng ralkap ah kai cang. Kachin ram kan um lio ah voikhat cu KIA nih kawl ralkap kha ambush an tuah hna I an battalion ning in an tlaih hna timi thawng a rak thang. Mah cu tan tu an mah KIA ralbawi nganbik Gen. Zaw Mai nih operation kha ahruai hna I Kawl ralkap battalion commander telh in officer tam nawn le ralkap tthalak te an tlaih hna. Mah an tlaih ka hna in an thlah tthan hna nak tiang cu video documentary phun in KIA information department nih an tuah I kan rak zoh. Ahnu ah ka theih tthan mi cu mah KIA nih an rak tlaih mi hna battalion kha Lt. Van Thio zong a rak itel ve na in anih tu cu a rak luat. Ramchung ral (civil war) ruang ah Kachin ram ah khat lei le khat lei in kan rak itong dengmang mu timi hi ka ruat tawn.

Ahnu ah cun Mojor tiang a rank a kai, civil ah an tthial I cu hnu ah achuak ti pawl kha midang sin in tlingdeuh in ka theih. Ralkap chung ah siseh, ahnu Factory General Manager attuan hnu ah siseh, Chinmi le Kharihfa asi ruang ah rak namnet asi I arian kaiter asi tilo nak pawl fiangdeuh chinchin in ka vun theih.

Duhsah in Ram sining a vun ithleng I 2012 ah Ramchung ah ka tlung kho ve. Ramchung ka tlun hnu in Major Van Thio he cun voi tampi kan itong, saduhthah kan iruah. 2015 ah cun politics ah ka lut lai ti kha a rak iruahchih. 2013 ah khan CHRO nih Naypidaw ah Speaker of the House Thura Shwe Man appointment kan tuah, cun Chin MP 17 he ton biaruah nak nei ding in appointment kan tuah. Amah Major Van Thio zong Nay Pi Daw kal ding rian ka nei ati caah kal tti hna usi. Politics na luh ding asi ah cun Chin MP pawl an cawlcangh le an biachim hmuh theih zong cu a ttha lo maw tiah ka ti I Naypidaw ah cun kan kal tti hna.

Zankhat cu Tungapuri hotel ah Chin MP pawl he biaruah nak le zanriah dum ttinak kan tuah. Bia ruah nak ding I room an neih mi kha abi deuh. Cabuai setup an tuah I MP 17 le CHRO team pawl kan itlum fangfang asi. A kam deuh ah pa hnih thum an tthu. Mah ah cun Major Van Thio zong cu a kam ah cun a tthu ve. Chin MP pawl an biachim le an cawlcangh cu tthate in azoh I an biachim angai. Ahnu hmanthlak ka zoh tthan ah mah lio MP cabuai I atthu mi vialte kha 2015 thimnak ah an tling tilo. Akam I atthu mi tu kha atling I Vice President ah ai chuah. Politics I aluh lai ah hin Political party pawl an sining biatak te in ahlat. Party chung I hruaitu le upa deuh zong aton hna bia aruah dih hna. Kum 3-4 chung tthate in ai ruah hnu ah NLD ah alut.

2015 December ah khan asi. Chin MP an thim thar mi hna le upa cheu khat kha MP an tlin mi lawmhpi nak ah tiah zanriah kan dum tti hna. MP thim thar mi, Major Van Thio tel in, cheukhat le upa cheu khat tiah zanriah kan dum tti pah in cozah thar zeitin dah an form te ning asi hnga ti pawl kha an ruah nak cio khi an chim. Chin MP chung in cun a nih khi, CM asi kho, a nih khi Deputy minister asi kho ti bantuk khi an chim len. Cu lio I Union level I an iruahchan mi asang bik position cu Deputy Minister level hrawng arak si tinak asi. Cu chung vialte cu holh lo te in Mojor Van Thio cu a um ko. Zei ca tiah a min kha aho hmanh nih an chim lo. A tawinak cun portfolio pek ding ah an ruat lo ti nak asi.

Rawl ei dih in kan lawi hna I in kan phak in phone kan ichawn. Zanriah kan ei lio K/an biaruah mi kong ah kan i lungsi lo nak, abik in an mah te in Chin State NLD upa nih NLD central kha propose le negotiate tuah an tim hna lo ti afiang. An ruahning leng in thil asi kho ko, cu caah mah te in cawl aherh nak kong kan iruah.

2016 March asi rua kati. Rangoon cu linh hram ai thok pah cang. Zing khat cu internet in thawng ka rel. Thawng pakhat arak lutmi cu ka ruahlo mi pi khi asi. MP Van Thio kha Union Vice President caah nominate tuah asi ti asi ko. Kai lawm ngaingai na in amah sin in thawng fiang asi le silo theih ka duh caah Amah chawn ning tiah aPhone cu ka hmeh. Atlai lo. Tlawmpal ah amah nih avun ka auh. Ziah thawngpang ka rel mi hi a dik ko maw? tiah ka ti. Zei cu? Ati.  Vice president ah nominate an in tuah timi cu ka ti. Aw asi ko ati. Asi ah cun tuzan lei ahnu bik vanlawng in karak ra lai khoi ka ah dah na um, iton arem ko lailo maw? tiah ka ti. MP quarters ah ka um ko ati.

Airport I rianrang umkal herh tik I ka hman tawnmi number kha ka hei chonh I zanlei Rangoon Naypidaw ticket ka hei book. Mui hnu deuh ah Naypidaw cu kava phan. Zankhat riak lawng asi ko caah thil kai ken lo zal lawng kai bei. Airport in MP quarter ah cun kava kal. MP quarter cu cuhlan ka phan ballo I ka ruah ning bantuk arak si lo. Palik len ko khi ka lawh ter. Mui nawn ah cun compound chung ah cun karak lut I a king ngai. Mei dul nawn te in ai vang mi rawldawr ah ka lut hmasa. MP Salai Nelson Siangawr Vanhnin le MP Ngun Hei kha an rak tthu. MP Van Thio room cu MP Ngun Hei nih a ka thlah.

Kava lut I a rak um lo. Tlawmpal ah arak lut. Zanriah ka ei rihlo a rannak in ka vun ei ta lai ati. Rawl ei pah cun tuchun vice president I nominate an ka tuah khawh khan Special room an ka pek. Abiapi mi Mileng na neih I biaruah nak ah special room an ka pek mi aum I cuka ah cun va kal usi law zalong te in bia kan iruah lai ati. E tiah kan chauk I special room lei ah cun kan kal. Tlawmpal ah Special room cu kan phan colh. Tawh avun hun I inchung kan vun lut cu ka lau ko.

TThutdan (chair) a tthing nawnmi pa hnih. Ih khun pa hnih. Cabuai zong aum lo. Pangka (fan) ceiling cung ah ai thlai. Mei thluan a khuh aum lo mi khatlei vam ah an benh i ceu taktak in ai vang. A simple taktak khi asi. Mah hi maw special room cu asi tiah ka nih pah in ka hal. Special room an ka pek I cuka ah cun bia kan iruah lai ati ah khan Vice President nominate mi special room cu a ttha ngai mi asi rua lai tiah ka ruah. Ka ruah ning in arak si lem lo. MP Quarter I room pakhat kha a dang te in an lawnh piak mi room te kha arak si. Mileng he abiapi mi bia zalong (privacy) te in bia iruah khawh nak fang te khi asi.

Kan vun tthu I NLD party upa pawl he a dotdot tete in bia an iruah ning. Pi Suu Kyi he voi hnih, voithum bia an iruah nak kong. Vice President Pi Suu Kyi nih offer atuah ning, Cu hnu ah ruahlo pi in Pi Suu Kyi umnak in I NLD MP pawl khat ko in kan um lio ah Pi Suu Kyi nih Vice President nominate kan tuah mi aum cang tiah thawng avun thanh. An kut cu an bengh na in aho dah Vice President asi ti cu an thei rih lo. Amah Pi Suu Kyi nih Chin State in MP Henry Van Thio kha Vice President caah nominate kan tuah cang. A mah nih bia vun kan chim she tiah ati I ruahlo pi in bia tawite in ka chim ti kong pawl, cu a dotdot tete in a vun ka chimh.

Zan 11 hrawng asi lai dah. Ohkatthah (ASSK)  nih ca arak pek ter hna. Catlap pa khat kha plastic laminate an tuah I an vun pek. Kan vun zoh I catlap ah cun question bantuk alo na in amah MP Van Thio I a lungput, a khuaruah ning le Ram pumpi caah NLD cozah pi nih a policy thlur asi mi Peace and reconciliation kong ah zei tin dah na ruah, Ram sifak bik in ram tthangcho ah zeitin dah kai ter ding ah na ruah, Mipi le Cozah karlak pehtlaih nak zeitin dah lohma na lak lai, Mipi le Ralkap kar pehtlaih nak ah zeitin dah lohma na lak lai, Cozah le Ralkap kar pehtlaih nak zeitindah lohma na lak lai,  remdaih nak kong ah zeitin dah na ruah. Cozah rian arak ttuan mi dirhmun in atu politics ah na vun luh tik ah rampumpi hruaitu dirhmun in na ruah ning, ti pawl atu lio kan ram I aton mi thil biapi bik pawl lawng te kha biahal nak phun in a vun ttial mi asi.

Ca cu tlangkhat hnu tlangkhat in kan rel. Kei nih ka ruah mi cu mah hihi media nih biahal tik ah itimh cia ding phun in avun chim nain aherh ah cun ram I alu bik rianca zong ah nai timh ahau ti nak asi tiah ka ruah. Zeica Parliament ah vote an thlak te lai I thil pakhatkhat ruang ah zei poh acang kho mi asi. Cu tik ah a lubik ah dirhmun la ding tiang in na thinlung in naitimh cia ahau ti nak asi ko tiah ka ruah tiah ka hei ti. A ka leh mi cu aw politics ah ka lut cang ko I hi tiang ka kal cang I zei bantuk rian poh ralttha te in le ka si khawh chugn dingte le felte in ka ttuan ko lai, ngamh lo mi ka nei lo tiah ati.

Asi ahcun hmaizarh parliament ah vote an thlak tik ah NLD nih cun aho dah kan thlak lai ti nan ifiang. Cun Ralkap le USDP zong nih aho dah kan thlak lai ti an ifiang ve. Asi na in Tlangcung party MP pawl hi an tam ngai ve. Hi hna vote hi khawmh khawh kan izuam lai tiah ka ti tik ah. A nih Naypidaw ah VP nominate mi asi cang tik ah amah cawl awk a ttha lo. Keimah ka zuam ve tuah lai tiah ka ti. Tlangcung party I MP pawl vun khomh suat ding ah cun zeitindah ka/n cawl hnga ti ka ruat.

Chinchin Pek Thang kha NBF timi (Nationalities Brotherhood Federation) tlangcung party pawl an I kawmh nak office ah director lutlai attuan ko caah amah cu ka hei chonh. Tlangcung party pawl nih MP Van Thio kha nan dirkamh lai tiah ka chonh khawh tuk ko hna. An hruaitu pawl ka theih dih ko hna tiah thatho te in a ka ti. Chinchin nih cun a chonh dih taktak ko hna. Cu party ka chonh cang hna I e an ti ko khah ti pawl kha update avun ka tuah lengmang I thatho ngai asi.

Ahmaizarh ah Hakha ka phan. Ni a sang pah cang ko na in Hakha ah cun Meipung ato mi zong an um rih. Naypidaw ah cun President thimnak vote an thlak mi cu TV in tlawmpal ka zoh ve. Constitution ning in vote tamcem kha President ding asi I U Htin Kyaw an thim NLD vote dihlak in a hui. Vice president 1 ah U Myin Swe an thim. Ralkap vote le USDP vote pin ah tlangcung party vote pa ngaruk ahui ve. Vice President 2 ah MP Henry Van Thio an thim. Tlangcung party pawl nih cun an zapi demang nih MP Van Thio cu an vote. A vote lo mi an zate ah pa nga-ruk te an si.

Burma ram tuanbia ah 1960 thok in avoikhat nak civil cozah an kai asi. Vawlei pumpi an tha anuam. Vawlei cung news channel kip nih Burma ram ah civilian cozah an kai ti cu an chim an ttial. Chinmi zong kan ilawm ngaingai ve. Union of Burma ah kan itel ve hnu in ram pumpi cozah ah hmun sangbik kan phak asi. Kawl Ralkap uknak nih a rak namnet mi, Chin miphun asi ruang le Kharihfa asi ruang I a rank an rak kai ter duhlo mi pa kha Union Vice President ah avun cang. Atu lio Burma ram port folio protocol ning in cun Ralkap luzik cu number 9 nak lawng asi. Ralkap lubik le Union Minister vialte cung ah a mah cu atthu. Stateman Rampi I alu (naingan daw aci ake) an timi ram aiawh tu dirhmun aphan.

Rangoon Chinmi zong nih VP Van Thio le CM Salai Lian Luai conglawmh nak cu Novotel ah hlunghlai ngai in an tuah. Dr. Sui Khar he cu puai ah cun kan va kai ve I Table 3 ah NLD CEC U Ngian Win te he kan tthu tti. Dr. Lian Hmung Sakhong nih Novotel ah cun Stage cung in Vawhla ai thawh. Lawmhnak bia achim. Anuam in asung lawi ko. Puai dih ah VP le CM he hman thlak nak can asi lai tiah thawng an vun thanh. A ho hmanh stage cung ah cun an kai lem lo. Ka lung chung in ka ruah mi cu aw, an zakzum deuh I asi lai tiah ka ruah I minih ngamh hna she tiah stage cung ah cun kava kai I VP le an nu cu congratulations tiah an kut kava tlaih hna. Mah ah cun upa pakhat aho asi ti ka theih lo mi nih khah nang kha cu vattum rih Upa pawl nih hman kan thlak pi ta rih lai tiah a ka ti I e asi tak tiah ka ttum zokzok.

Election adih, cozah an ser, Ilawhnak le puai tuah adih hnu ah rian ttuan ding tlang tia nih a hngah hna. A rak rawk tuk cang mi ram ralkap nih duhtawk in rak sawksam mi ram vun ser ding ah rian vun I awt cu ahar ko lai.

Rian biapi bik 2008 phunghram remh ding cu Parliament chung in an vun nawr. An nawr kholo. Zei ca tiah mizei hmanh nih nawr khawhlo ding in rak ser mi phunghram asi caah asi men lai. Asi nain Parliament leng in an nawr rih tthiamtthiam. Tlangcung mi hriamtlai phu pawl he political chonhbiaknakk hi tluangte in a kal ah cun 2008 phunghram cu hnawmpung ah hlonh te ding khi asi ko hnga.

VP Pu Henry Van Thio nih VP dirhmun in a rian hi ttha te in atei I attuan khawh. Thil 2 te in vun la usi law Burma ram hi SE Asia ah ram rum bik rak ti lio ah phaisa an hmuhnak bik cu ramdang ah facang zuar asi. 1930s hrawng hi Burma ram cu the Rice Bowl of Asia (Asia ram I rawl Bel) rak ti asi. Cu hnu cun atu VP Van Thio hruainak in lothlo pawl biatak te in tha an pek hna I, Facang kum 80 chung ah tambik a vui tthan I Burma ram hi the Rice bowl of Asia an rak ti lio facang an chuah khawh ning dirhmun cu a vun phan tthan.

Cun ralkap cozah nih tourism industry kha biatak te in kai ter an rak izuam na in an rak kai ter kholo. Uk nak tthalo tang ah tourism business tthancho ter khawh asi lo. Atu Pu Henry Van Thio nih atlaih hnu in Burma cu tourism lei ah a tthangcho bik 4 nak tiang ah a hung kai.

Adangdang poverty reduction program, health, Educatoin, foreign investment, hydro power and sector tampi ah investment pawl cu a dongchuak hmuh ding ah can zeimaw zah hngah an hauh rih caah a can azat tik ah achim te ko lai.

Henry Van Thio hi ralkap ttat-ta asi lio zong ah atuah mi rian poh ah biatak nak le teimak nak lungthin dihlak in rian attuan mi asi. Ralkap in civil lei I an tthial zong ah cozah Virginia sehzung a rak sung peng mi kha a miak a chuak mi sehzung ah athlen khawh. A rak sung lengmah mi Spirit sehzung zong kha amiak a chuak mi sehzung ah athlen khawh. Political party I aluh lai zong ah ciammam te in kum 4-5 chung tthate in hlathlai nak atuah hnu ah a ttha bik tiah aruah mi party ah alut. Ram pakhat I asangbik office ah aitel mi Vice President office I atthut zong ah tilian meisul lak ah akal, map le thil sining detail in a zoh atuaktan mi asi. Chungkhar, sahlawh cingla rualchan le miphun atlaihchanh a daw mi asi. CNF pawl zong remdaihnak kong 21 Century Panglong biaruah ding in Naypidaw an phak poh ah tthate in a in ah rawl ei asam hna, bia aruah hna.

Thil hmete ah afel mi le ai biatak mi cu thil nganpi zongah an fel I an ibiatak timi bia kha Pu Henry Van Thio nunnak ah hin alang. Voikhat ah Kawl Ralbawi Joint Monitoring Committee I attuan mi Thura Bo Ni nih Atu Vice Presient Van Thio hi can khat lio ah ralram ah rian kan rak ttuantti bal. Zan khua dei rian a lim hlanlo felte in attuan kho mi a fel taktak mi asi tiah a kan chimh bal. Arian ttuan nak theipar hna hi atu nak in mi tampi nih an hmuh an theih I Chin miphun asi ruang le Kharihfa asi ruang I rak namnet mi le rak nehsawh mi dirhmun in ram pumpi a tungmer kho tu dir hmun ah Khuazing Pathian nih thlua achuah. Atu nak a sang mi rian zong a ttuan kho ko lai. Zei ca tiah thil hmete I afel mi cu thil nganpi zong ah an fel.

Credit: Salai Bawi Lian Mang

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *