Salai Mang Hre Lian Nih Dr. Sa Sa Bia A Lehnak

Salai Mang Hre Lian (Campaign Strategist, CNLD Hakha – Thantlang)

Dr. Sa Sa nih Chin miphun sin ah cakuat a ṭial mi Hakha le Thantlang peng ah an phawt dih mi ka hmuh. Chin miphun nih tutan thimnak ah zei bantuk Party dah thimfung pek a herh timi a langhter. A bik in ramkomh huap ramkhel Party le cozah a ser kho mi Party thimfung pek ding  in Chin miphun dihlak sawmnak le forhfialnak a tuah. NLD thimfung rak pe uh a ti duhnak. Facebook le Online biaruahnak ah cun tleng ko in NLD thimfung pek ding ah a chim.

Dr. Sa Sa nih ramkhel policy aa fian lo leng ah nihin Chin miphun nih ramkhel kan tuah hnawhchan mi phundang pi in thinlung a pialter khawh caah ka vun lehnak a si. Cun khat lei in Chin Party zohniamnak he pengtlang asiloah miphun ṭengnge lente i celh in ramkhel nan tuah a kan ti. A char mi cu NLD ah cun Chin miphun ṭengnge an tling dih. Mara zong, Lautu zong, Zophei le a dang vialte an in tel dih. Chin Party ah Mara an i tel ṭung lo. Minung ṭengnge hi pangpar bantuk a si. Pangpar cu lente ah i celh awk a si lo a ti.

Ramkheltu asiloah ramkhel kan tuah lai kan ti ahcun dirhmun pahnih fianglak in kan ngeih a herh. Pakhatnak ah miphun sinak fek tein i cohlan a herh. Pahnihnak ah cu na cohlan mi miphun lungput (amyothazi seidat) ngeih a herh. Chim duhmi cu miphun ah Chin maw, Kawl maw, Kachin maw ti in naa cohlan a herh. Chin tiah naa cohlan ahcun Chin miphun lungput (Chin Amyothazi Seidat) ngeih hrimhrim a herh. Kawl tiah aa cohlang mi nih Chin Amyothazi Seidat a ngei kho lo. CNLD nih Chin miphun ṭengnge le ṭhencheunak a aupi bal lo i Chin miphun ah pum khat kan sinak le Chin chung ah i funtomnak le lungrualnak tu hi a dirpi mi le a tlaihtleng a si.

Hi zawn ah hal awk a um mi cu ramkomh Kawlram cu tlangcung mi dihlak fonh in ser mi a si caah Chin lungput lawng cun a si kho lo. Pyitaungsu lungput ngeih a herh ti mi a si. A hman. Pyitaungsu lungput (seidat) cu zeidah a si. Pyitaungsu kan ser lio ah Panglong hnatlak ning in tlangcung mi dihlak i tlukruannak le mahte khuakhan lairelnak ngei in ramkomh kan ukṭi hna lai ti kha a si ko.

Kawl nih tlangcung mi tlukruannak ca ah Pyidaungsu lungput ngei in Panglong hnatlak tlinternak ṭuanvo an ngei. Chin nih kan ngeih ve i Kachin nih an ngei ve. Nihin tiang kan ngeih khawh lo ruang ah kan ram a buai rih i remdaihnak a um rih lo hi a si. Panglong biahren a tlam a tlin nakhnga Pyindaungsu lungput kan ngeih dih lawng ah kan ramkomh Kawlram a dam lai, remdaihnak le tlukruannak a um lai.

Dr. Sa Sa nih Chin ramkulh ah Airport tampi tuah in ṭhanchonak ser le ramchung ramleng mi hna he pehtlaihnak ṭhat a herhnak a chunmang a chim. Hi saduhthah hi upat lo awk a ṭha lo i ahopaoh kan i lawm cio. Pathian nih a saduhthah zong tlamtlinter hram seh.

Khat lei bel in ruah awk a um mi cu Airport saknak, University ṭhaṭha saknak le tuahnak nawl hi Policy cung ah aa hngat i Chin mi kut ah a um lo ti hi a si. Kawlram chung i a ummi ramkulh dang le ramṭhen dang ah Airport an ngeih hi a hlan tuk cang. University an rak ngeih cio cang. Kanmah Chin mi nih University kan ngeih cu a kum lawng a si rih. Zei ruang ah dah Airport tuante in Chin ramkulh ah a rak um lo, University a rak um lo – hihi Policy ruang ah le miphun thleidannak ruang ah a si ti hi kan i fian a herh.

University kong tlawmpal in vunlanghter ka duh. A hlan ralkap chan in Chin ramkulh ah University tuah ding timhtuahnak cu a rak um lengmang. Nawlngeitu an ra i Hakha, Falam, Tedim tbk in khuanu khuapa an rak chawnh hna. Mah le khuapi cio ah cun rak chiah duh cio a si i nan i uhnah ti in Kalaymyo, Tedim peng ah an chiah. Khaikam College an rak ti i atu cu Kalay University tiah an thlen. Cu hmun cu Chin ramkulh a rak si nain atu cu Sagaing ramṭhen ah an luhter cang.

Zei ruang ah dah cozah pakhat nih Chin miphun pakhat a si ve mi University pakhat tal tuan in an rak tuah lo. A ruang tampi a um kho mi lak ah hngalh ding mi cu Chin miphun cu American Baptist Mission (ABM) thawng in Khrihfa ah kan cang. Khrihfa kan sinak in Chin miphun karlak rian ṭuanṭinak le i funtomnak tampi a um. Falam ah Zomi Theological College (ZTC) Bible sianginn a um (atu cu CCTI tiah an thlen). Hakha ah Chin Christian University a um. Hi Bible sianginn kan ngeihmi nih chak le thlang in sianginn kan ra kai cio.

Khrihfa bu i hawikomh in CBC tibantuk, CACC tbk thazaang a ṭhawngmi bu in funtomnak he rian kan ṭuanṭi khawh mi, Mission rian kan ṭuan khawh mi tampi an hmuh. Chin miphun kan thazaang hrampi a siti cu fiang tein a kan uktu Kawl cozah nih an hngalh. Cu tikah Chin ramkulh ah University sak le tuah hi an rak ṭhulh zungzalnak an Policy a si. Chin ramkulh ah University a um ahcun Chin miphun chak le thlang, peng khat le peng khat an i naihniam lai, an lung a rual lai ti fiang tein an hngalh. Cu bantuk in kan lung i rual in, kan thazaang a thawn ding hi miphun dang uktu hna nih an rak duh lo. Cucu fiangte in kan hngalh le kan theih a herh. Miphun thleidannak caah Policy muru in an rak tuah mi a si.

Zeiruang ah Airport a um lo. Chin ramkulh ah Airport a um lo ruang ah harnak a tong mi tampi kan um men lai. Ngandamnak lei rianṭuannak a cham bau. Lakhruak (Emergency) in dam lo ruang ah Rangoon le Mandalay ah aa thlop mi mizaw tampi a um men lai. Airport um lo ruang ah hmakhatte ah kal kho loin Chin miphun in nunnak a liammi zong tampi kan um kho men.

Airport hna an rak tuah lo mi hi miphun thleidan le kan covo buar a si hi kan hngalh a herh. Chin miphun cu kan sii a fak, ramkhel in namneh kan tong. Chin miphun kong hngalh duh ah UN nih a thlah mi, Europe nih a thlah mi, US nih a thlahmi Chin ramkulh rat an duh. Kan miphun sining theih an duh. Asinain Airport a um lo tiin uktu cozah hna nih lam tanṭim in an kirter hna. Ram pakhat ah UN aiawh in siseh, ramdang cozah aiawh in siseh, thlah mi palai an humhimnak ṭuanvo hi cozah nih a ngei. Chin ramkulh cu lam le sul a ṭhat lo caah kal hlah uh rak ti peng a si. Miphun dang, ramdang le UN hna nih Chin ramkulh kan sining, namneh kan ton mi an hngalh lai ti an phang i hi uktu cozah nih an rak duh bal lo. Hihi Policy le namnehnak ruang ah a si ti zong hi fian a herh hringhran.

2012 December 28 – 30 kar Rangoon i tuahmi ramkomh cozah le CNF biaruahnak ah CNF nih Chin National Day (CND) cu cozah nih ulh ni (State Holiday) ah tuah ding, Airport tuah ding, University tuahding hi biatak te in an chim. Cu lio ah Chin Party in MP a si mi Pu Ngun Maung le Paw Lia Lun zong an kai i CNF biatung cu fakpi in an dirkamh hna. Zei ruang ah dah – Kawl cozah namnehnak le thleidannak Policy a si kha fiang tein an hngalh. CND cu Chin miphun tuanbia ah kan lung aa rual i miphun pakhat sinak kan langhter ni a si.

Ram uk bawi uknak hrawh in zauk phung (democracy) uknak in Chin ramkulh i hruai ding ah kan pupa hruaitu hna nih khua an rak khan i Chin miphun pum khat sinak, kan miphun covo le limhang an langhter ni a si. Hi bantuk tete hi miphun dang nih an kan duhpiak lo. Hihi ramkhel (Politics) a si i CNF kan pa le nih biatak te in an doh i an kan hngalhter. Hi bantuk miphun thleidannak le namnehnak Policy hi kan i fian a herh.

Tlangcung mi paoh nih kan khel mi cu mahte khuakhan lairelnak (Self-determination le Federal) a si. Panglong hnatlaknak bantuk tein mahte in uknak nawl le khuakhan lairelnak a si. Naypyidaw cozah orh lo le hal loin ṭhanchonak tuahnak nawl, University saknak nawl, Airport saknak nawl pawl hi a si. Nihin Federal ram i aa hruaimi Germany, Canada tbk pawl cu aa hla rih.

Tuluk ramchung ah a um nain tualchung nawlngeihnak (Internal Self-determination) a ngei mi Hong Kong le Taiwan khi zoh ko hna usih. Tuluk cozah hnatlaknak tel loin anmah te in ṭhancho tuahnak nawl, University saknak nawl, Airport tuahnak nawl, ramleng chawphum tu sawmnak nawl le World Bank le IMF pawl ramdang he i bawmh in rianṭuahnak nawl an ngei. Cu nawlngeihnak an ngeih ruang ah Hong Kong le Taiwan cu vawlei cung ah University ṭha bik le ramleng chawphum in sipuazi lei in zohchunh tlak ah an i chuah.

Cucu kan duh mi a si. Chin miphun hi ramleng ah minung thazaang (Human Resource) tampi kan ngei. Miphun dang nih Chin ramkulh ah University an sak khawh nakhnga, Airport an sak khawh nakhnga, chawphum (Investment) an tuah khawh nakhnga Naypyidaw ah hal loin kanmahte in tawlrel khawh le nawl ngeih kan duh. Hi bantuk in kanmah tein tawlrel khawhnak le tuah khawhnak hi miphun dang uktu hna nih an duh lo caah kan au peng i tlangcungmi nih hriam an tlaih mi hi a si.

Mahte khuakhan lairelnak caah hriam an tlaih mi hi a sawhsawh a si lo. Hihi fiang tein kan hngalh i kanmah miphun kanmahte in uknak nawl, tawlrelnak nawl le a tling mi Federal hi kan i zuam a herh. Cucu kan miphun in bochan mi kan pa le kan u le nih fian lo a si tikah miphun dang bochannak le ṭihzahnak a chuak zungzal.

Chin ramkulh cu nihin ah Kawlram ah sifak bik kan si. Cozah nih kum tin tangka a kan chiahpiak mi hi a tlawm tuk rih. Cozah a rian cu harsa an tamnak le ṭhancho a tlawmnak hmun papek ding a si. Cun zapi nih kan fian a herhmi cu cozah tangka hi mizapi tangka, kanmah chaw aa tel ti hi kan i fian a herh hringhran. Zeitindah cozah tangka a luh. Pakhatnak ah pumpak cio nih, riantuan mi nih kan hmuh mi thla hlawh, kan ṭuanmi man ngunkhuai kan pek dih (cozah tahnak in thlahlawh tlawm mi cu pek a si rih lo).

Pahnihnak ah ramchung ramleng Company nih cozah ngunkhuai an pek. Cite ei lo kan um lo. Telephone aa tlaih lo kan tlawm. Datsi kan hmang i innlo kan sa dih. Cu kan cawk mi cu Company pawl nih cozah sin ah ngunkhua an pek hnu ah zuarnak nawl an ngei i an kan zuarh. Cu an pekmi ngunkhuai cu rampi tangka a si. Company pawl zuar mi thil kan cawk caah kan tangka aa tel ve. Pathumnak ah ramchung kokek thilchuak, thingkung le thilri in cozah tangka a lut.

Chin ramkulh in kan thing an lak mi vialte hi cozah sin ah a lut. Kachin ram ah lung mansung an lak mi vialte cozah sin ah a lut (Global Witness Research phu nih 2016 kum i report an chuah mi ah Kawlram cozah nih Kachin ramkulh in sui man a lakmi hi 2014 kum lawng ah Dollar Billion 31) renglo a si a ti). Palinak ah ramdang bawmhnak le ramdang cozah le Bank pawl tangka cawihnak in cozah tangka hman a si.

Nihin NLD chan ah ramdang cozah tangka a cawi mi hna a tam tuk. Cu a cham tu ding cu mizapi lila kan si ko. Cucaah cozah nih tangka a ngei lo i cozah a ṭuan mi nih mizapi tangka tawlrel in ṭhanchonak an tuah mi hi a si. Hi vialte hi Naypyidaw nih nawl ngeih loin kanmah te in nawlngeihnak caah Federal le Self-determination kan ti lengmang mi cu a si.

A donghnak ah mahte in uknak nawl le tawlrelnak nawl (Self-determination and Federal) kan ti zungzal mi hi a sawhsawh a si lo. Hi a tlam a tlin nakhnga Panglong hnatlaknak a cohlan le tlamtlinter a herh. Kan chim cang bantuk in Panglong hnatlaknak a muru cu Chin cu Chin, Kawl cu Kawl, Shan cu Shan, Kachin cu Kachin nih uk ding a si ko. Hi ti uk khawhnak caah Chin miphun nih Chin Party thimfung kan thlak a herh. Kachin nih Kachin Party thimfung an thlak a herh ve. Kawl nih Kawl Party an thlak a herh ve. Cucu Panglong a tlamtlinternak a lam pakhat a si.

Kawl miphun le Rakhine le Shan miphun cu an miphun ah an hram a fek. Kawlmi nih Chin Party ah a lut lai lo i thimfung a kan pe lai lo. Anmah miphun party dirkamh le thimfung pek cu kan ṭuanvo a si timi fiang tein an hngalh. Cucaah Chin miphun zong nih Chin Party thimfung pek le dirkamh cu kan ṭuanvo a si. Chin Party ṭanpi le thimfung thlak hi Kawl huat le Kachin huat a si lo. Mah miphun limhang le covo dirkamh a si ko.

Credit: CNLD Hakha-Thantlang